1 over de film
2 over rouwen en dood n.a.v. deze film
1
Regie: Jonathan Glazer; Scenario: Milo Addica, Jean-Claude Carrière, Jonathan Glazer; Met: Nicole Kidman, Cameron Bright, Danny Huston, Lauren Bacall, Anne Heche, Peter Stormare, Ted Levine e.a.; 100 min. / USA / 2004
In de VS ontstond er enige heisa toen uitlekte dat in Nicole Kidmans nieuwe film ‘Birth’, een scène te zien zou zijn waarin de superster in bad zit met een tienjarig jongetje. De tongen kwamen alvast goed los, maar beeldt u zich vooral niets in: ‘Birth’ is van begin tot eind een smaakvolle, intelligente, zeer zorgvuldig in elkaar gestoken film die lak heeft aan goedkope sensatie. La Kidman – nog steeds onze persoonlijke huisgodin, voor wiens altaar we elke avond een kaarsje branden – revancheert zich nadat ze verleden jaar zowel een halve (‘The Human Stain’) als een hele flop (‘The Stepford Wives’) op haar conto moest schrijven. Het doet verdomd deugd om dat te kunnen melden.
Anna (Kidman), is een vrouw uit een rijke familie in New York, wiens echtgenoot Sean tien jaar geleden met een hartaanval in elkaar stuikte tijdens het joggen. Nu pas lijkt ze de draad van haar leven weer op te kunnen nemen: ze staat op het punt van trouwen met Joseph (Danny Huston), een ietwat suffe, maar uiteindelijk goedbedoelende upper class twit. Dan, tijdens het verjaardagsfeestje van haar moeder (de onverwoestbare Lauren Bacall), staat er plots een tienjarig jongetje voor Anna’s neus dat blijkbaar Sean heet en beweert de reïncarnatie te zijn van haar overleden man. Anna is begrijpelijkerwijs enigszins van haar melk, maar over de loop van de volgende dagen komt de vroegrijpe snaak met zoveel persoonlijke, intieme details opzetten over het gezamenlijke leven van Anna en haar overleden man, dat ze toch begint te twijfelen.
Zo begint een intrigerend spelletje is-hij-het-of-is-hij-niet, maar het mooie aan ‘Birth’, is juist dat het antwoord op die vraag bijna irrelevant wordt naarmate de film verdergaat. Regisseur Jonathan Glazer, eerder al verantwoordelijk voor het soms bizarre, soms briljante ‘Sexy Beast’, maakt hier geen pief-poef-paf show, waarin hij er op uit is om het publiek een paar oppervlakkige thrills te bezorgen met een surprise twist op het einde. Nope, hij maakt hier een langzame, methodische film die ons zowaar een aantal dingen wenst mee te delen over de manier waarop we omgaan met ons verdriet, met onze rouw. Is het kleine jongetje écht een herboren volwassen man? In zekere zin is het antwoord op die vraag vanaf het begin een overduidelijk en volmondig ja. Hij is Anna’s man, omdat Anna haar man in hem wìl zien, meer dan wat ook. Ze is nog niet klaar met haar verleden en ongeacht de ware identiteit van de jonge Sean, geeft zijn verschijning haar de kans en de verplichting om haar gevoelens onder ogen te komen. Is hij het of is hij het niet? Who cares? De vraag is: gelooft zij het of gelooft ze het niet? En waarom dan?
Dat zijn intrigerende ideeën, die door Glazer in een film werden gestopt die alleszins heel wat geduld van het publiek vereist. Het tempo is lijzig, de personages spreken in soms gefluisterde monotonen, bijna alsof het volume van de prent zelf werd gedempt. We krijgen een minutenlange close-up van Kidmans gezicht terwijl ze naar een concert zit te luisteren – waarom? Wel, als je maar lang genoeg iemand recht in de ogen kijkt, dan komt er een moment waarop je je begint af te vragen: “Wat gaat er in Godsnaam door dat mens haar hoofd heen?” En dat is precies het punt waarop Glazer je wilt hebben. ‘Birth’ is een trage film, die met zorgvuldige babystapjes vooruit gaat en een inspanning vraagt van de kijker, een soort van investering. Ga mee met de premisse, weersta aan de drang om op je horloge te kijken, en je zùlt er een erg mooie eindervaring voor terugkrijgen.
Maar al te veel mensen zullen die inspanning niet willen leveren – voor hen zal ‘Birth’ simpelweg een saaie, langdradige film zijn. Maar wie er toch een open geest voor kan bewaren, ziet een heel ander verhaal. Een hypnotiserende prent, net als de muziek – een score die bewust continu in herhaling valt, maar juist daardoor een vreemd, bezwerend effect krijgt. Een film waarin misschien niet al te veel gebeurt aan de oppervlakte, maar die onderhuids knettert van de sfeer en de ingehouden emoties.
Glazer liet zich duidelijk inspireren door Kubrick (zoek de pakweg vijfhonderd verwijzingen naar ‘The Shining’ die hij erin verwerkte en win een migraineaanval!), in het opzettelijk slome tempo van de film en de onderkoelde acteerprestaties. Het is geweldig hoe geen enkele van de personages tijdens het begin van de film elkaar echt aankijken. Anna en haar hele familie zijn rijke mensen die al lang geleden hebben geleerd hoe ze naast elkaar moeten leven, terwijl ze toch de indruk geven dat ze nog steeds een echte familie zijn. Let op een scène waarin Anna luncht met haar moeder – ze hebben een conversatie, daar niet van, maar niet één keer kijken ze naar elkaar. Tijdens een feestje aan het begin van de film zien we Anna doorheen de gasten zweven, maar ze maakt niet echt contact met iemand, het blijft allemaal oppervlakkig. Zelfs wanneer ze seks heeft met Joseph, is er nauwelijks sprake van enige passie of intimiteit – ze liggen met hun gezichten naar elkaar, dat is het probleem niet, maar ze kijken niet naar elkaar. Dan komt dat tienjarige jongetje binnen, die nieuwe Sean, en let op z’n priemende blik. Hij kijkt naar iedereen, hij kijkt écht, vooral naar Anna. Tijdens de gewraakte scène waarin Sean in bad kruipt bij Anna, vraagt Anna hem wat hij aan het doen is. ‘Ik kijk naar m’n vrouw,’ is z’n antwoord. Dat is voor een groot deel waar ‘Birth’ rond draait: na tien jaar emotionele onderkoeling krijgt ze voor het eerst weer het gevoel dat er iemand naar haar kijkt met absolute liefde en afhankelijkheid. Geen wonder dat ze hem wil geloven.
Kidmans vertolking hier doet soms wat té zeer denken aan het onschuldige engelennummertje dat ze ook al opzette in ‘Dogville’, maar niettemin houdt ze zich mooi staande. Tenslotte is dit een rol die maar weinig externe emoties bevat – geen grootschalige dialogen, geen tirades. De echte revelatie hier is echter kindacteur Cameron Bright, die erin slaagt om een mengeling tot leven te roepen van kinderlijkheid en tóch de wereldwijze blik van een volwassene. Af en toe zie je echt de ogen van een veertiger in het hoofd van een tienjarige steken. Het effect is ronduit griezelig. Op een goeie manier.
Het zou makkelijk zijn om ‘Birth’ af te doen als nonsens, en al wie er geen geduld voor kan opbrengen zal dat ook ongetwijfeld doen. Maar dit is en blijft knappe cinema, met vaste hand geregisseerd en met een geweldige mini-volwassene in de hoofdrol.
Klik hier om deze DVD nu te bestellen!
2.
Filmbesprekingen door Frans de Jonghe
Inleiding
De besprekingen die u op deze plek van de NPI-website kunt vinden zijn besprekingen, niet van films zelf, maar van personages uit films. Uiteenzettingen over filmtechnische aspecten zult u hier dan ook niet vinden. Bij de bespreking van de personages laat ik me meenemen door de illusie dat het om een echt levende personen gaat en probeer te begrijpen wat zij doen, denken, voelen en wat ze drijft en bezielt. Soms verbeelden de personages reëel bestaande mensen, bijvoorbeeld Queen Elisabeth of Idi Amin. Of de filmpersonages gelijkenissen vertonen met de huidige koningin van Engeland of met de gewezen Afrikaanse alleenheerser laat ik in het midden. Het verhaal hoeft dus niet ‘waar’ te zijn maar wél waar-achtig, d.i. geloofwaardig, overtuigend. Kortom, ik probeer met mijn interpretaties ‘binnen het verhaal van de film’ te blijven en laat zoveel mogelijk de historische waarheid waarop de film mogelijk gebouwd is buiten beschouwing. Ook ‘wat de maker van de film bedoeld heeft’ laat ik buiten beschouwing. Als u dat wil weten kunt u het hem/haar beter zelf vragen.
Bij mijn besprekingen doe ik mijn best de plot van de betreffende film niet te verraden. Er valt dus nog veel verrassends te beleven bij het zien van de film zelf na het lezen van mijn bespreking. Dat neemt niet weg dat ik u aanraad eerst de film zelf te zien en daarna pas mijn overwegingen te lezen.
Bij de bespreking moet ik uiteraard interpreteren, vaak op grond van betrekkelijk weinig materiaal. Mijn interpretaties zijn dan ook veronderstellingen, hypotheses, ‘mogelijke waarheden’, die ik echter zoveel mogelijk tracht te onderbouwen. Daarbij besef ik heel goed dat ieder ‘zijn eigen film’ ziet, d.w.z. dat ieder, op grond van wat hij/zij ziet, interpreteert en beleeft, een verhaal maakt dat sterk kan verschillen van het verhaal dat een ander over hetzelfde filmpersonage maakt.
Ik bespreek de filmpersonages vanuit een psychoanalytisch gezichtpunt. Dat andere gezichtspunten mogelijk zijn spreekt vanzelf: filmtechnisch, historisch, sociologisch, politiek, filosofisch. Maar wat houdt ‘een psychoanalytisch gezichtspunt’ in? Een aantal belangrijke, psychoanalytische uitgangspunten zijn de volgende:
• Psychoanalyse gaat over relaties: over hoe ik met anderen omga, hoe zij met mij omgaan en hoe ik met mijzelf omga.
• Psychoanalyse maakt een onderscheid tussen externe en interne relaties, met de nadruk op het rol van interne relaties op het vorm geven aan externe relaties.
• Menselijke relaties begrijpen betekent een idee hebben van wat mensen in hun relaties drijft en bezielt, m.a.w. van hen beweegt, wat hun motieven zijn. Zelfkennis komt dan ook neer op begrijpen wat mij beweegt.
• De motieven van de mens zijn in aanzienlijke mate irrationeel (Jammer voor De Verlichting)
• De mens is een notoire zelfbedrieger (Jammer voor de introspectionalisten), daardoor is hij ‘een vreemdeling in zijn eigen hart’, die zijn motieven niet kent
Wie denkt dat dit ‘uitvindingen van Freud’ zijn leze het volgende:
• De herinneringen van ieder mens bevatten zaken die hij niet aan iedereen openbaart, maar hoogstens aan vrienden. Er zijn er ook die hij niet aan zijn vrienden zal onthullen, maar hoogstens aan zichzelf, en zelfs dan slechts in het diepste vertrouwen. Maar ten slotte zijn er ook dingen die een mens zelfs niet aan zichzelf durft te bekennen, en van dezulke hopen er zich bij ieder fatsoenlijk mens behoorlijk wat op.
FM Dostojevski. Aantekeningen uit het ondergrondse
Vertaald door Monse Weijers. Athenaeum – Polak & van Gennep, 2006, p 58.
• Wij, waarheidszoekers, zijn voor onszelf onbekenden – om de eenvoudige reden dat we onszelf nooit gezocht hebben.
Nietzsche, Genealogie van de moraal, inleiding
Inleiding bij de film ‘Birth’, vertoond in het kader van de Psychoanalytische Filmcyclus najaar 2009, met als thema: de dood
http://www.psychoanalytischinstituut.nl/kenniscentrum/psychoanalyse_en_cultuur/films/index.php
scholierensite 