Paragraaf 1 Inleiding
Verdiepingsopdracht 1, p. 120
Geen cel voor slager die vriend afslachtte
Bochum – Een Duitse slager die een vriend op diens verzoek met zeventien messteken afslachtte, hoeft de cel niet in. De rechtbank in Bochum veroordeelde hem gisteren tot 21 maanden voorwaardelijk. De 34-jarige slager uit Oer-Erkenschwick in het Ruhrgebied vermoordde zijn 40-jarige vriend in februari vorig jaar in zijn bed. De man had gezegd dat hij ongeneeslijke kanker had en wilde sterven. De slager had beloofd zijn vriend te helpen. Hij stak hem zeventien keer in borst en hals. ‘Ik wilde het heel behoedzaam doen, maar hij ging gewoon niet dood’, aldus de slager. (Dagblad Trouw, 7 mei 2010)
a. Wat vind je van de formulering in Trouw dat de slager zijn vriend ‘afslachtte’? Zou jij wel of niet een andere formulering hebben gebruikt? Waarom wel/niet?
Antwoordsuggestie
De journalist wilde waarschijnlijk met ‘afslachten’ een link leggen: het behoort bij het beroep van slager te ‘slachten’. Omdat hij van een mes gebruik maakte, zou daar eventueel iets voor te zeggen zijn. Dat de slager zijn vriend ‘heeft geslacht’ was per saldo wellicht toch geen goede woordkeus: de term ‘afslachten’ wordt namelijk gebruikt als het om het vermoorden van hele groepen mensen gaat, uiteraard tegen hun wil; maar de vriend van de slager wilde sterven.
b. Wat vind je van de formulering in Trouw dat de slager zijn vriend ‘vermoordde’? Zou jij wel of niet een andere formulering hebben gebruikt? Betrek ook de definitie van euthanasie uit opdracht 1 in je antwoord.
Antwoordsuggestie
De vraag is of hier wel in termen van moord gesproken mag worden, het doden gebeurde in ieder geval niet tegen de wil van de 40-jarige vriend, in tegendeel. De rechter houdt het gezien de geringe hoogte van de straf waarschijnlijk niet op moord. Naar de letter betekent ‘euthanasie’: een goede of zachte dood, daar is ook niet echt sprake van.
Gemeten aan de definitie van euthanasie, kan alleen sprake zijn van euthanasie als de dood het gevolg is van medisch handelen door een arts. Om die reden kan de term ‘moord’ in ieder geval niet zomaar door ‘euthanasie’ worden vervangen.
c. De rechtbank veroordeelt de slager niet tot een lange celstraf maar tot 21 maanden voorwaardelijk; de man hoeft dus niet de cel in. Vind je dat dit krantenbericht voldoende informatie biedt om een beargumenteerd standpunt in te nemen over de opgelegde straf?
Antwoord
De slager doodde zijn 40-jarige ongeneeslijk zieke vriend op diens verzoek maar wel op een mensonwaardige wijze. Meer weten we niet. Feitelijk zouden we voor een nauwkeuriger beoordeling op de hoogte moeten zijn van de perspectieven van de patiënt en of het lijden wel of niet draaglijk te maken was. Verder: was er geen arts te vinden die een menswaardiger ‘euthanasie’ wilde toepassen? etc.
De bedoeling van onderdeel c van deze opdracht is dat de leerling duidelijk krijgt dat we bij euthanasie met een complex vraagstuk te maken hebben, zowel theoretisch als in de praktijk. Je dient over veel informatie te beschikken om een onderbouwd oordeel te kunnen vellen.
Paragraaf 2 Geschiedenis van het denken over zelfdoding en euthanasie
Paragraaf 3 Naar toelaatbare euthanasie: onderliggende processen
Verdiepingsopdracht 2, p. 123
In het theorieboek heb je kunnen lezen: ‘Daarmee kondigde zich geleidelijk de positie aan die religie en kerk in onze tijd zouden krijgen: een maatschappelijke organisatie naast andere maatschappelijke organisaties als vakbonden, ondernemingen en ziekenhuizen. Naast andere, niet erboven.’
Lijken religieuze organisaties deze nieuwe rol geaccepteerd te hebben volgens jou?
Antwoordsuggestie
Op een aantal punten lijken kerken de autonomie van de wereld te accepteren maar juist in vraagstukken rond het levensbegin en het levenseinde niet. Vergelijk hoe men (met name de Katholieke Kerk) meent de waarheid in pacht te hebben als het vraagstukken rond seksualiteit, abortus en euthanasie betreft. Het lijkt in het licht van de nieuwe ‘horizontale’ positie van kerk en religie, niet zinvol alleen maar de morele regels te herhalen die ze altijd al verkondigd heeft, zonder deze te betrekken op de regels die intussen binnen de andere systemen gehanteerd worden.
Verdiepingsopdracht 3, p. 124
Ga eens na of je ten aanzien van de wijze waarop de doodstraf wordt uitgevoerd de invloeden van het civilisatieproces kunt aanwijzen. Zoek bijvoorbeeld op internet bij ‘humanisering van de doodstraf’.
Antwoord
De Guillotine (of valbijl), vernoemd naar Joseph-Ignace Guillottin (1738-1814) was al voor de Franse Revolutie ontworpen en zelfs door toedoen van Lodewijk de XVI verbeterd. Onder deze verbeterde versie zou hij later zelf de dood vinden. Guillotin hoopte dat zijn humanere executiemethode een tussenstap zou zijn in het helemaal afschaffen van de doodstraf.
Later werden ook vergassen en de dodelijke injectie gezien als minder bloedige en daarmee beschaafdere vormen van executeren. Vierendelen en onthoofden met een bijl zijn bloederige praktijken die niet bij een beschaafde maatschappij horen. Oe redenering vertrekt bij andere waarden dan wanneer men zegt dat de doodstraf zelf niet bij een beschaafde maatschappij hoort.
Paragraaf 4 Argumenten om euthanasie af te wijzen
Verdiepingsopdracht 4, p. 125
Ben je het eens met de opvatting dat wat tegennatuurlijk is ook moreel verwerpelijk is?
Antwoordsuggestie
Ten behoeve van een discussie geven we de volgende aandachtspunten:
– De aanduiding ‘tegennatuurlijk’ staat vaak in de context van moreel verwerpelijk. Zo wordt eerst iets ‘tegennatuurlijk’ genoemd (de paus noemt bijvoorbeeld homoseksualiteit tegennatuurlijk) om daaruit de conclusie te trekken dat het niet deugt.
– Als natuurden ken in een religieuze samenhang optreedt, wordt voorondersteld dat God alles geschapen heeft en dat de natuur der dingen de regels bevat voor ons handelen. De paus redde zich in 2008 door te zeggen dat de natuur foutjes bevat. God is wat onzorgvuldig aan het scheppen geweest, zou je kunnen zeggen, en daardoor bestaat er homoseksualiteit.
– Maar is wat ‘tegennatuurlijk’ genoemd wordt wel tegennatuurlijk? Als ook bij apen homoseksualiteit voorkomt?
– Is het dragen van kleren ook niet tegennatuurlijk? Daarom slecht?
– En wat wordt bedoeld met ‘natuur’? Verengt men natuur niet te gemakkelijk tot biologische natuur (de natuur van de mens kan ook ruimer dan biologisch worden geduid: de natuur van de mens is juist zijn redelijkheid). In het theorieboek wordt er kort op gewezen dat natuur niet eng-biologisch moet worden opgevat. Dat gebeurt als men uitsluitend de categorie ‘zelfbehoud’ hanteert, want zelfbehoud tref je ook bij dieren aan en is dus niet de typisch menselijke natuur.
– Waarom zouden we het natuurlijke nog moeten volgen als we ervan overtuIgd zijn dat er geen god aan die natuur ten grondslag ligt? Waarom precies is wat tegennatuurlijk genoemd wordt, moreel slecht?
Verdiepingsopdratht 5, p. 125
Bij de zorgvuldigheidseisen die binnen de Nederlandse wet van toepassing zijn, wordt gesteld dat het verzoek tot euthanasie vrijwillig en weloverwogen tot stand gekomen dient te zijn. De vraag is nu: bestaat die vrijheid wei? Immers, in hoeverre is iemand die door uitzichtloos en ondraaglijk lijden gekweld wordt en tekenen van moedeloosheid, terneergeslagenheid en situatiegebonden depressie vertoont, in staat tot een voldoende vrije beslissing? In hoeverre is iemand die in zo’n belastende psychische en existentiële conditie verkeert in staat tot het opnemen van medische informatie over de ernst en prognose van zijn lijden en over de voorhanden alternatieven en daarmee tot voldoende weloverwogenheid?
Geef je reactie.
Antwoord
Aan de ene kant dient gesteld te worden dat absolute vrijheid nooit bestaat, een fictie is. Maar aan de andere kant: in hoeverre is er nog sprake van vrij en weloverwogen kiezen in geval van dementie en ernstige psychiatrische aandoeningen met suïcidale neigingen?
Wat te doen als men tot het inzicht komt dat van een weloverwogen keuze geen sprake meer kan zijn maar dat de patiënt ernstig lijdt?
Conclusie zou kunnen zijn dat begrippen als vrijwilligheid en weloverwogenheid voor verschillende interpretaties vatbaar zijn. Deze conclusie zou dan sporen met de praktijk waarbij het kan voorkomen dat twee artsen een en dezelfde situatie verschillend beoordelen: de een kan zeggen dat van vrijwilligheid geen sprake meer is, de ander kan zeggen van wel.
Paragraaf 5 Argumenten om euthanasie te rechtvaardigen .
Verdiepingsopdracht 6, p. 129
In het theorieboek staat: ‘Empathie is een algemeen menselijk vermogen dat reeds tijdens de peuterleeftijd vorm krijgt en zich tijdens het leven verder ontwikkelt, tenminste bij normale mensen.’
a. Wat voor gedrag zullen mensen met een gebrekkig vermogen tot empathie gemakkelijk vertonen, denk je?
b. Ken je voorbeelden die de landelijke pers haalden?
Antwoordsuggestie
Deze personen voelen zich niet geremd in hun handelen bij het zien van lijden dat ze anderen aandoen. uit onderzoek blijkt dat niet alle mensen in staat zijn om empathie te voelen, of om de emoties van anderen te bemerken. Zo worden autisme en het syndroom van Asperger vaak gekarakteriseerd door een verminderd vermogen tot empathie voor een andere persoon. Gebrek aan empathie wordt ook vaak in verband gebracht met mensen met een zogenaamde psychopathische stoornis. Deze zijn schijnbaar in staat het zo te laten lijken alsof ze zich bewust zijn van de emoties van anderen, waarbij zij soms overtuigend de zorg of vriendschap tonen. Zij kunnen deze vaardigheid gebruiken om te charmeren of om te manipuleren, maar deze personen missen de cruciale gevoelens van sympathie of compassie.
Verdiepingsopdracht 7, p. 129
Tegen het recht op sterven kan de volgende redenering worden ingebracht. De mens bezit niet zijn lichaam zoals hij een object of een voorwerp bezit. Het lichaam is niet het bezit van iets in de mens (bewustzijn of geest) dat hoger is dan dat lichaam. De mens is zijn lichaam, hij realiseert al zijn zinvolle handelingen juist door zijn lichaam.
Argumenten als dat een mens een recht op sterven heeft omdat hij immers eigenaar is van zijn lichaam zijn daarom niet geldig. Daarom kan het recht op sterven niet binnen onze wetgeving worden vastgelegd. Let op: het gaat er hier niet om of euthanasie nooit te rechtvaardigen is maar om het recht op sterven (dat al dan niet juridisch zou moeten worden vastgelegd).
Geef je reactie.
Antwoordsuggestie
We hebben gezien dat uit denken in termen van eigendom en bezit strijdige conclusies worden getrokken. Dat zou in dit verband kunnen worden aangehaald. Principiëler is de kwestie of het in geval van de vraag of je je lichaam wel of niet bezit, om hetzelfde gaat als wel of niet over je leven mogen beschikken.
Tegenover het recht op sterven kan Immanuel Kant geplaatst worden die een plicht tot leven onderscheidde. Die plicht houdt in dat de mens zichzelf als een intrinsieke waarde dient te behandelen, in plaats van als een louter middel om zich de rust van de dood te verschaffen.
Verdiepingsopdracht 8, p. 129 Lees het volgende bericht.
Artsen plegen vaker suïcide dan andere mensen
Artsen plegen vaker suïcide dan gemiddeld. Vooral vrouwelijke artsen lopen een fors hoger risico. Dat schrijft het vakblad Medisch Contact. Mannelijke artsen lopen een bijna twee keer hoger risico op zelfdoding dan de gemiddelde bevolking, vrouwelijke dokters lopen een ongeveer vier keer grotere kans. Dat artsen vaker depressief zijn, is al langer bekend. Waardoor dat komt, is onduidelijk. Daarnaast spelen bij zelfdoding stress en verantwoordelijkheidsgevoel waarschijnlijk een rol. Artsen hebben bovendien relatief gemakkelijk toegang tot medicijnen en weten welke ze moeten kiezen.
Voorstanders van een juridisch vastgelegd recht op euthanasie wijzen er vaak op dat veel mensen die in de gezondheidszorg werkzaam zijn, relatief gemakkelijk toegang hebben tot middelen om hun leven op een menswaardige wijze te beëindigen terwijl ‘gewone mensen’ die mogelijkheden niet hebben. Men wijst deze ongelijke situatie af en vindt het onrechtvaardig dat het merendeel van de mensen een ‘laatstewilpil’ wordt ontzegd.
Hieronder staan vier reacties op dit standpunt. Welke argumentaties vind je wel en welke niet overtuigend? Waarom?
1. Ieder beroep heeft zo zijn voordelen, een bakker heeft altijd gebakjes voor het grijpen, een arts pillen. Je zegt toch ook niet tegen de bakker dat het onrechtvaardig is dat jij niet, maar hij wel, ieder moment van de dag de beschikking over gebakjes heeft!
2. Natuurlijk is dat onrechtvaardig en er moet naar gestreefd worden dat zo min mogelijk mensen toegang hebben tot dit soort middelen. Die onrechtvaardigheid zal er echter altijd blijven en moet dan ook maar blijven bestaan want het vrij ter beschikking stellen van een ‘laatstewilpil’ voor iedereen brengt enorme gevaren met zich mee.
3. Uitvindingen van middelen om op een menswaardige wijze te sterven zijn tot stand gekomen op basis van het algehele wetenschappelijke en technische niveau waarop de farmaceutische industrie en feitelijk onze hele cultuur staat. Die middelen moeten dus ook beschikbaar zijn voor alle leden van de samenleving. Als vrije en gelijke burgers hebben we immers allen dezelfde rechten.
4. Bepaalde producten van onze industriële maatschappij moeten niet vrij ter beschikking van iedereen staan omdat dit een groot gevaar voor de samenleving inhoudt. Slechts een kleine groep mag daar over beschikken, de rest niet. Wapens zijn voor het leger en de politie, niet voor de massa. Met middelen van de farmaceutische industrie die mensen kunnen doden, ligt het precies zo. Gewone burgers hebben niet het recht een revolver te dragen of over dodelijke farmaceutische middelen te beschikken. Daar is niets onrechtvaardigs aan.
Toelichting bij verdiepingsopdracht 8
Het probleem dat bij artsen speelt (stress, het weinig bespreekbaar maken met elkaar van grote psychische druk en verantwoordelijkheid) dient uiteraard serieus genomen te worden maar vormt niet het thema van de opdracht.
Het meest constructief werkt waarschijnlijk om de vier argumentaties eerst kritisch te bevragen. Een voorstander van de beschikbaarheid van de ‘laatstewilpil’ zal vermoedelijk de vergelijking tussen wapen en farmaceutische middelen niet correct vinden. Vergelijk eerder dat ook het verstrekken van een ‘laatstewilpil’ binnen het voorstel van de NVVE aan toezicht is gebonden. leerlingen zouden zich dus kunnen plaatsen op de positie van een voorstander: wat zou die zeggen. Omgekeerd: welke argumenten zijn voor een tegenstander van het in principe aan iedereen ter beschikking stellen van dergelijk middelen overtuigend? En hoe zou zijn kritiek op argumentatie 3 kunnen luiden?
Verdiepingsopdracht 9, p. 131
a. Leg aan de hand van een duidelijk voorbeeld uit wat een moreel dilemma is.
Antwoord
Bij een moreel dilemma gaat het om een keuze, om een afweging van twee moreel geladen zaken. vaak betreft het een keuze tussen twee (moreel) ‘kwaden’. Bekend is het voorbeeld in oorlogstijd: liegen of je kameraden verraden (als je de waarheid spreekt).
Als iemand je de weg vraagt en er zijn geen buitengewone omstandigheden is liegen en hem de verkeerde kant opwijzen gewoonweg slecht: iemand wel of niet de verkeerde weg wijzen is dan geen moreel dilemma. (Buitengewone omstandigheden zouden overigens wel een moreel dilemma kunnen opleveren: stel dat je vermoedt – maar niet zeker weet – dat de persoon die jou de weg vraagt iets kwaad van plan is?)
b. Men verwijt de Katholieke Kerk en de islam vaak dat men binnen het officiële standpunt geen oog heeft voor het feit dat een arts die geconfronteerd wordt met een patiënt die uitzichtloos lijdt en bevrijd wil worden uit zijn lijden met een moreel dilemma zit: de patiënt aan zijn lot overlaten of hem uit zijn lijden verlossen.
De Katholieke Kerk en islam spreken hier niet van een ‘moreel dilemma’ maar hoe zullen ze het probleem van de arts dan beschrijven, denk je?
Antwoord
Als euthanasie een objectief kwaad is, dan is er ook geen sprake van een moreel dilemma. De arts moet weerstand bieden aan de verleiding van het kwaad. Als je een mooie broek ziet in een winkel en je kunt die broek niet betalen moet je weerstand bieden aan de verleiding de broek te stelen. Er is dan niet sprake van een moreel dilemma aangezien het bij een moreel dilemma gaat om het kiezen uit twee kwaden (het minste kwaad dient dan gekozen te worden). Simpel gezegd: je moet gewoon eerlijk zijn en niet stelen, gewoon iemand de juiste weg wijzen, respectievelijk je moet geen euthanasie plegen (dat is moord) maar het leven respecteren waarvan alleen God eigenaar is.
scholierensite 