zie ook: samenvatting algemeen; 5 MANIEREN van ethische denken
1
Op de eerste plaats past hier een denken over goed en kwaad dat past bij een geloof in een god die machtig is, die kan straffen of vergeven, die de mens kan redden en verlossen. Eeuwig leven, eeuwige verdoemenis (in de hel) of eeuwig geluk (in de hemel) motiveren de mens tot goed gedrag. Goed is wat bijdraagt aan je zieleheil, een plekje in de hemel.
Dit kan ook leiden tot gedrag ‘in naam van god’ dat buitenstaanders vaak niet als goed (h)erkennen. Gedrag dat plaats vindt als de mens op de stoel van god gaat zitten, als de mens meent te moeten oordelen over de andere mens, als hij die veroordeelt als slecht. Bijvoorbeeld: kruistochten, jihad, de met name Roomse / Spaanse inquisitie tijdens de reformatie, heksenverbrandingen, holocaust, etc. Als godsdienst zich beperkt tot god dienen.
Critici stellen o.a. dat zo denken over goed en kwaad geen vorm van ethisch denken is omdat het mogelijk is om op deze wijze het eigen belang centraal te stellen. In het nieuw testament wordt er al geschreven over goed doen met verkeerde motieven. Let op dat jullie de gerechtigheid niet beoefenen voor de ogen van de mensen, alleen om door hen gezien te worden. Dan beloont jullie Vader in de hemel je niet. Dus wanneer je aalmoezen geeft, bazuin dat dan niet rond, zoals de huichelaars doen in de synagoge en op straat om door de mensen geprezen te worden. Ik verzeker jullie: zij hebben hun loon al ontvangen. Maar als je aalmoezen geeft, laat dan je linkerhand niet weten wat je rechterhand doet. Zo blijft je aalmoes in het verborgene, en jullie Vader, die in het verborgene ziet, zal je ervoor belonen. (Matteüs 6)
Maar, laten we de vraag of hier wel of niet sprake is van ethisch denken even buiten beschouwing, er wordt wel gedacht in het schema van of met de termen “waarden en normen”. Er is dus misschien geen sprake van een vorm van (filosofische) ethiek, er is in ieder geval wel sprake van een moraalsysteem. Voorbeelden:
waarde: respect voor god > norm: niet vloeken of fluisteren in de kerk (ook als er verder niemands is)
waarde: respect voor Gods schepping > norm: niet het milieu verpesten of (anders gezegd): de wereld is de mens in bruikleen gegeven > de wereld is niet van de mens / de mens mag hem niet verpesten
waarde: geloof in scheppingsverhaal (god schiep de men naar zijn beeld) > alle mensen zijn gelijk / niet discrimineren
waarde: leven is een geschenk van god > norm: geen abortus of euthanasie; niet inenten
waarde: het huwelijk is heilig > norm: echtscheiden mag niet.
Was vroeger de relatie waarde en norm redelijk vanzelfsprekend. Maar het individuele geweten van ieder mens is steeds meer een rol gaan spelen in de invulling van de normen die men uit een waarde afleidt. Zo zijn er ook gelovigen die tegen een verbod op echtscheiding, abortus, euthanasie, seks voor het huwelijk of voorbehoedsmiddelen zijn.
2
Ook het denken in deugden kan goed samengaan met het geloof.
Het rijtje van de 4 deugden van Plato (moed, verstand, dapperheid, soberheid) kregen in het christendom de naam ‘kardinale deugden’ en werden uitgebreid met de 3 ‘theologale deugden’: geloof, hoop en liefde. Eigenlijk is hier het idee dat je, als je je karakter zo ontwikkelt dat de belangrijkste deugden (die natuurlijk ook waarden als een waarde beschouwd kunnen worden) door oefening voor jou als vanzelfsprekend zijn geworden, geen (door anderen of instituten geformuleerde) regels meer nodig hebt omdat je als vanzelf vanuit de waarden, die inmiddels voor jou deugden zijn geworden, handelt.
Bij de deugdethiek spelen ook vaak voorbeeldfiguren een belangrijke rol. Religies hebben daar vaak heel veel van voorradig. Goden, heiligen, profeten, etc.
3
De gulden regel is een regel die we op allerlei manieren binnen allerlei godsdiensten tegenkomen.
De joods Rabbi Hillel (ca. 50 – 10 BC, m.a.w een tijdgenoot van Jezus) antwoorde toen hem door een niet-Jood gevraagd werd wat de kern van de Tora is: “Wat gij haat, doe dat uw naaste niet aan, de rest is commentaar, ga heen en leer”. In de Thora , het joodse heilige boek, lezen we ‘Heb je naaste lief als jezelf’ (Leviticus 19,18). In het (christelijke) nieuwe testament komen we die zinsnede 7 maal tegen (Matteüs 5:43, Matteüs 22:39, Marcus 12:31, Lucas 10:27, Romeinen 13:9, Galaten 5:14, Jakobus 2:8) In de Bergrede doet Jezus een uitspraak die hetzelfde principe bevat ‘Behandel anderen dus steeds zoals je zou willen dat ze jullie behandelen. Dat is het hart van de Wet en de Profeten.’ (Matt. 7:12)
scholierensite 